عرش

» عرش

عرش در لغت معانی متعددی دارد از جمله: تخت‌های بلند، تخت سلاطین، سقف و چیزی که دارای سقف باشد. منظور از آن ـ هنگامی که در مورد خداوند به کار می‌رود ـ مجموعه جهان هستی است که در حقیقت تخت حکومت پروردگار محسوب می‌گردد. «الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَ الأَرْضَ وَ مَا بَيْنَهُمَا فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ الرَّحْمَنُ فَاسْأَلْ بِهِ خَبِيرًا؛ همان كسى كه آسمان ها و زمين و آنچه را كه ميان آن دو است در شش روز آفريد آنگاه بر عرش استيلا يافت رحمتگر عام [اوست] در باره وى از کسی که خبر د‏ارد بپرس.»(فرقان، آیه۵۹) در این آیه «استوی» بر عرش کنایه از استیلاء خداوند، حکومت، مالکیت و تدبیر او بر نظام هستی است. چنان‌که در اطلاقات معمولی نیز گاهی کلمه «بر تخت نشستن» کنایه از تسلط و استیلای پادشاه بر کشورش می باشد. علامه طباطبایی(ره) می‌نویسند: «ثُمَّ اسْتَوی‌ عَلَی الْعَرْشِ» کنایه است از استیلا و تسلط خداوند بر ملک خود و قیام به تدبیر امور آن، به طوری که هیچ موجود کوچک و بزرگی از قلمرو تدبیرش ساقط نمی‌شود و در تحت نظامی دقیق، هر موجودی را به کمال واقعیش رسانیده حاجت هر صاحب حاجتی را می‌دهد.»(تفسیر المیزان، ج۸، ص۱۸۷)

برخلاف نظر بعضی از مفسرین که معنای عرش را کنایی گرفته اند معنای عرش، حقیقی است؛ البته معنایی فوق درک انسان. عرش الهی وجود دارد، فرشتگانی آن را حمل می کنند و فرشتگانی دور تا دور آن را احاطه کرده‌ و خدا را تسبیح می‌گویند. «الَّذِينَ يَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَ يَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّنَا وَسِعْتَ كُلَّ شَيْءٍ رَحْمَةً وَ عِلْمًا فَاغْفِرْ لِلَّذِينَ تَابُوا وَ اتَّبَعُوا سَبِيلَكَ وَ قِهِمْ عَذَابَ الْجَحِيمِ؛ آنان كه عرش را حمل مى كنند و آنها كه پيرامون آن هستند به سپاس پروردگارشان تسبيح مى‏ گويند و به خدا ايمان دارند و براى كسانى كه ایمان آورده ‏اند طلب آمرزش مى كنند: پروردگارا رحمت و دانش[تو بر] هر چيز احاطه دارد كسانى را كه توبه كرده و راه تو را دنبال كرده‏ اند ببخش و آنها را از عذاب آتش نگاه دار.»(غافر، آیه۷)

همین عرش در چندین مورد به لرزه درمی آید. رسول اکرم(ص) فرمودند: «إِنَّ الْیَتِیمَ إِذَا بَکَى اهْتَزَّ لَهُ الْعَرْشُ؛ فَیَقُولُ الرَّبُّ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى مَنْ هَذَا الَّذِی أَبْکَى عَبْدِیَ الَّذِی سَلَبْتُهُ أَبَوَیْهِ؛ هنگامی که یتیم بگرید عرش به لرزه در می آید؛ پس خداوند متعال می فرماید: چه کسی بنده ای که پدرو مادرش را از او گرفته ام می گریاند؟»(بحار الانوار، ج ۷۴ ، ص۱۵۲)