» فراق
شنیده ام سخنی خوش که پیرکنعان گفت فراق یار نه آن می کند که بتوان گفت
حافظ
در اصطلاح عرفان و تصوف، مقام غيبت را كه عاشق از وحدت با معشوق، محجوب باشد فراق گويند.(فرهنگ اصطلاحات و تعبيرات عرفاني، ص620) فراق ریشه قرانی دارد: «فَإِذَا سَوَّيْتُهُ وَ نَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِينَ؛ پس وقتى آن را درست كردم و از روح خود در آن دميدم پيش او به سجده درافتيد.»(حجر، آیه۲۹) روح انسان صادره و جدا شده از روح الهي است که با توجه به آيه: «يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ* ارْجِعِي إِلَى رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً* فَادْخُلِي فِي عِبَادِي* وَ ادْخُلِي جَنَّتِي؛ اى نفس مطمئن، خشنود و خداپسند به سوى پروردگارت بازگرد و در ميان بندگان من درآى و در بهشت من داخل شو.»(فجر، آیات30ـ27) که آیه اول نشان از فراق دارد و آیه دوم اشاره به وصال؛ هدف از سير و سلوك، بازگشت نفس ناطقه در مقام اطمينان، به پروردگاراست. این دو آیه بیان دیگری است از آیه: «الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ؛ كسانى كه چون مصيبتى به آنان برسد مىگويند: ما از آن خدا هستيم و به سوى او باز مىگرديم.»(بقره، آیه۱۵۶) مولوی آن را به زیبایی بیان کرده است:
کز نیستان تا مرا ببریده اند از نفیرم مرد و زن نالیده اند
سینه خواهم شرحه شرحه از فراق تا بگویم شرح درد اشتیاق
هرکسی کاو دور ماند از اصل خویش باز جوید روزگار وصل خویش
مولوی
دوری از محبوب و محجوب بودن از او سختترین عذاب و تلخترین مصیبت برای محبّ است. مصیبتی که مولای متقیان علی(ع) آن را از عذاب الهی و آتش جهنم سخت تر می داند: «...فَلَئِنْ صَيَّرْتَنِي لِلْعُقُوبَاتِ مَعَ أَعْدَائِكَ وَ جَمَعْتَ بَيْنِي وَ بَيْنَ أَهْلِ بَلاَئِكَ وَ فَرَّقْتَ بَيْنِي وَ بَيْنَ أَحِبَّائِكَ وَ أَوْلِيَائِكَ فَهَبْنِي يَا إِلَهِي وَ سَيِّدِي وَ مَوْلاَيَ وَ رَبِّي صَبَرْتُ عَلَى عَذَابِكَ فَكَيْفَ أَصْبِرُ عَلَى فِرَاقِكَ وَهَبْنِي؛ صَبَرْتُ عَلَى حَرِّ نَارِكَ فَكَيْفَ أَصْبِرُ عَنِ النَّظَرِ إِلَى كَرَامَتِكَ...؛ پس اگر مرا در عقوبت و مجازات با دشمنانت قرار دهى و بين من و اهل عذابت جمع كنى و ميان من و عاشقان و دوستانت جدايى اندازى، اى خدا و آقا و مولا و پروردگارم، بر فرض كه بر عذابت شكيبائى ورزم، ولى بر فراقت چگونه صبر كنم و گيرم اى خداى من بر سوزندگى آتشت صبر كنم، اما چگونه چشم پوشى از كرمت را تاب آورم ... »(دعای کمیل)
خواجه عبدالله انصاری نیز با الهام از کلام حضرت علی(ع) میگوید: «خدایا چون آتش فراق داشتی با آتش عذاب چه كار داشتی؟!» البته آتش عذاب هم از دوری اوست و دوری از او هم عین عذاب: «كَلا إِنَّهُمْ عَنْ رَبِّهِمْ يَوْمَئِذٍ لَمَحْجُوبُونَ* ثُمَّ إِنَّهُمْ لَصَالُو الْجَحِيمِ* ثُمَّ يُقَالُ هَذَا الَّذِي كُنْتُمْ بِهِ تُكَذِّبُونَ؛ زهى پندار كه آنان در آن روز از پروردگارشان سخت محجوبند، آنگاه به يقين آنان به جهنم درآيند، پس [به ايشان] گفته خواهد شد اين همان است كه آن را دروغ مى دانستيد.»(مطففین، آیه15)
درد فراق را فقط محبان میفهمند؛ تنها چیزی كه در این عالم میتواند رنج و اندوه بیپایان برای عاشقان حق به وجود آورد، تصور فراق و محروم شدن از تماشای آن جمال جمیل است. هرچه محبت به چیزی بیشتر باشد، فراق از آن تلختر و دشوارتر است. درد فراق البته برای اهل معرفت است. هرچه معرفت بیشتر، اندوه فراق سنگینتر.